Czym jest Mock i Stub w PHP? Prosto i z przykładami w php

Dlaczego w ogóle używamy Mocków i Stubów?

Podczas testowania jednostkowego naszym celem jest sprawdzenie działania jednej konkretnej klasy lub funkcji w całkowitej izolacji od reszty systemu. Nie chcemy w tym momencie testować bazy danych, połączeń HTTP, plików na dysku ani logiki innych komponentów. Zależy nam na tym, żeby test był szybki, przewidywalny i niezależny.

Wyobraź sobie, że testujesz klasę OrderService, która odpowiada za tworzenie zamówień. Aby wykonać swoją pracę, korzysta z kilku zewnętrznych usług, takich jak PaymentGateway, NotificationService czy OrderRepository. Gdybyś chciał przetestować tę klasę „na żywo”, musiałbyś:

• połączyć się z prawdziwą bazą danych,
• zrealizować płatność przez API,
• wysłać realne powiadomienie e-mail lub SMS.

To nie tylko niepraktyczne — to wręcz niebezpieczne i kosztowne, szczególnie w środowisku testowym.

Dlatego używamy Mocków i Stubów — specjalnych atrap (czyli obiektów zastępczych), które:

• Stuby – zwracają z góry określone odpowiedzi na dane wywołania metod, nie wykonując prawdziwej logiki (np. zwracają gotowego użytkownika zamiast go pobierać z bazy),
• Mocki – dodatkowo pozwalają sprawdzić, czy dana metoda została wywołana, z jakimi parametrami i ile razy (np. czy powiadomienie zostało faktycznie „wysłane”).

Dzięki temu możemy dokładnie przetestować, jak OrderService zachowuje się w różnych sytuacjach — niezależnie od tego, czy działa realne API płatności czy nie.

To podejście przynosi ogromne korzyści:

• Testy są szybkie – nie czekają na żadne zewnętrzne usługi.
• Są niezawodne – nie psują się, jeśli zewnętrzny system jest chwilowo niedostępny.
• Są precyzyjne – skupiają się tylko na konkretnej logice, którą chcemy sprawdzić.

Mówiąc krótko: Mocki i Stuby to fundament pisania testowalnego kodu. Bez nich trudno byłoby utrzymać testy w dużych, złożonych systemach, gdzie komponenty są ze sobą silnie powiązane.

Stub — co to jest?

Stub to obiekt zastępczy, który podstawia z góry określoną wartość w miejscu, gdzie normalnie wywoływana byłaby metoda zależna od zewnętrznych danych — bazy danych, API lub innych klas.

Przykład:

Wyobraź sobie, że pracujesz w obsłudze klienta jednej z top firm w Polsce. Dzwonisz do klienta, aby zapytać o jego zadowolenie z usługi. Niestety — klient nie odbiera. W takim wypadku Twój kolega z biurka obok mówi:

“Wyobraźmy sobie, że klient powiedział, że jest zadowolony, żebyśmy mogli przetestować dalszy przebieg rozmowy.”

To właśnie stub – udaje, że coś się wydarzyło, żeby można było przećwiczyć zachowanie systemu.

Wyobraź sobie, że masz klasę WeatherService, która pobiera temperaturę z zewnętrznego API.

class WeatherService {
    public function getTemperature(): int {
        // Tu byłoba prawdziwa implementacja połączenia z API
        return 23;
    }
}

Teraz testujemy klasę Thermostat, która korzysta z WeatherService.

class Thermostat {
    public function __construct(private WeatherService $service) {}

    public function isTooCold(): bool {
        return $this->service->getTemperature() < 18;
    }
}

W teście nie chcemy czekać na API — tworzymy stub:

$stub = $this->createStub(WeatherService::class);
$stub->method('getTemperature')->willReturn(15);

$thermostat = new Thermostat($stub);
$this->assertTrue($thermostat->isTooCold());

🔹 Stub po prostu zwraca wartość.

Mock — co to jest?

Mock to obiekt zastępczy, który nie tylko udaje działanie prawdziwej klasy, ale również pozwala sprawdzić, czy konkretne metody zostały wywołane, z jakimi parametrami i ile razy.

Przykład:

Załóżmy, że jesteś szefem kuchni i chcesz sprawdzić, czy kelner złożył zamówienie na danie “Zupa dnia”. Nie interesuje Cię, czy kelner dostał potwierdzenie — chcesz wiedzieć, czy wykonał konkretną czynność.

W testach to właśnie robi mock – pozwala zweryfikować, czy dane zdarzenie miało miejsce.

Poniżej masz klasę Notifier, która wysyła powiadomienie:

class Notifier {
    public function send(string $message): void {
        // Wysyłanie maila lub push notification
    }
}

Klasa OrderService tworzy zamówienie i wysyła powiadomienie:

$mock = $this->createMock(Notifier::class);
$mock->expects($this->once())
     ->method('send')
     ->with("Nowe zamówienie utworzone");

$orderService = new OrderService($mock);
$orderService->createOrder();

🔹 Mock nie tylko podstawia, ale też weryfikuje zachowanie.

Kiedy używać Stuba, a kiedy Mocka?

Użyj STUBA, gdy:

• Chcesz tylko zasymulować zwracaną wartość.
• Zależy Ci na uproszczeniu testu i nie interesuje Cię, co dzieje się wewnątrz.

Użyj MOCKA, gdy:

• Chcesz sprawdzić, czy metoda została wywołana.
• Testujesz komunikację między klasami.
• Budujesz testy oparte na zachowaniu (behavioral tests).

Jakie narzędzia warto znać?

W PHP najczęściej używamy PHPUnit — to standard w testowaniu.

🔧 PHPUnit

📦 Instalacja przez Composer: composer require --dev phpunit/phpunit

📚 Dokumentacja: https://phpunit.de/manual/

Zawiera metody createStub() i createMock() — wystarczą na 90% przypadków.

🧪 Mockery (dla bardziej zaawansowanych przypadków)

Jeśli chcesz pisać mocki w bardziej “elastyczny” sposób (np. gdy obiekty są trudne do zamockowania), spróbuj:

composer require --dev mockery/mockery

Zamiast:

$mock = $this->createMock(Notifier::class);

Możesz napisać:

$mock = \Mockery::mock(Notifier::class);
$mock->shouldReceive('send')->once()->with("Nowe zamówienie utworzone");

Podsumowanie

• Stub — do podstawiania wartości. Używaj, gdy chcesz “oszukać” zależność.
• Mock — do sprawdzania, czy dana metoda została użyta. Używaj, gdy testujesz interakcje.
• PHPUnit — wystarczy na start i więcej.
• Mockery — dla większej kontroli i wygody.

Jeśli dopiero zaczynasz — zacznij od prostych stubów i dodawaj mocki tam, gdzie to ma sens. Praktyka to najlepszy nauczyciel. Dzięki testom z użyciem mocków i stubów Twój kod stanie się bardziej pewny, modularny i łatwiejszy do utrzymania.